Rumeli'de Yaşam _{Bir Kadı Defterinin Işığında}

Osmanlı adli teşkilatının temel taşı olan kadılar, bulundukları yerin hâkimi olduğu gibi aynı zamanda belediye başkanı, emniyet amiri ve halkın her konuda başvurabileceği sosyal güvenlik makamıydı. Kadıların görevleri arsında şer'i davalara bakmak, kararı şer'iye sicillerine yazmak, yetim ve gariplerin mallarını korumak ve hesaplarını kontrol etmek, veli veya vasisi olmayanları korumak ve evlendirmek, nikâh kıymak ve merkezden gelen emir ve talimatları uygulamak bulunuyordu. Osmanlı Devleti'nin en önemli yargı organı olan şer'iye mahkemelerinde görülen davalar ve sonuçları kadı defterlerinde yani "şer'iye sicilleri"nde kayda geçiriliyordu. Dolayısıyla kadıların yetki alanlarındaki halkın, yani taşrada, şehir ve kasabalarda oturanların gündelik yaşamını yakından ilgilendiren en güvenilir bilgi kaynağı şer'iye sicilleridir. Yerel tarih çalışmaları sırasında en önemli bilgilere, genel tarih, hukuk tarihi, iktisat tarihi, sosyal ve idari yapı, askeri durum açısından bu kayıtların incelenmesi sonucunda ulaşılmaktadır. Aynı şekilde, Özel hukuk açısından kişisel hakları, tüzel kişilerin (vakıfların) durumunu kadı defterlerinden takip etmek mümkün olmaktadır. Yine bu kayıtlarda aile hukuku ile ilgili kararlardan aile yapısı, nişanlanma, evlenme, boşanma konuları incelenebilmektedir. Araştırmacılar, özellikle tereke kayıtları sayesinde kişilerden hareketle kazanın sosyal ve ekonomik durumu hakkında önemli sonuçlara ulaşabilmektedir.

Prof. Dr. Halime Doğru'nun bu çalışması bir kadı defterinin ışığında Rumeli'deki günlük yaşamı inceliyor. Miras, alacak-borç davaları, öldürülen bir âyanın terekesindeki mallar, Osmanlı-Rus savaşının bıraktığı izler, âyan ayaklanmaları ve eşkıyalık olayları, küçükbaş hayvan yetiştiriciliği gibi birçok konu bu defterden yararlanılarak bilgi dağarcığımıza aktarılıyor.