Akılcı Din Söylemi - Farklı Yönleriyle Mu'tezile Ekolü

Mu'tezile ekolü, diğer din ve kültürlerle kaynaşma sürecinde fikrî yönüyle temayüz etmiş; akılcı, özgürlükçü, bireysel, eleştirel ve sorgulayıcı din söylemini benimseyen ve geliştiren bir zihniyet olarak İslâm Düşünce Tarihi'ndeki yerini almıştır. Temel ilkelerini "usûlü hamse/beş esas" başlığı altında sunan ve kelamî-felsefî meseleler üzerinde derinleşen bu mezhep, dinin ve dinî geleneğin ne olduğu, ne şekilde anlaşıldığı ya da anlaşılması gerektiği, nasıl yorumlanıp anlamlandırılabileceği konularında farklı bir metot takip etmiş ve karşılaştıkları sorunların çözümlenmesinde akılcı/rasyonalist bir tavır sergilemiştir.

Mu'tezile, düşünce sistemine ve metoduna bir standart getirme uğraşında İslâmî öğretinin yanı sıra Yunan felsefesinden de beslenmiştir. Bu çerçevede Bağdat kültür havzasından ve Beytü'l-Hikme'den önemli ölçüde yararlanan Mu'tezile, Allah-alem ilişkisi çerçevesinde cisim, araz, cevher ve atom görüşleri ile özellikle Eş'arîlik ekolü kelamcılarını ve İslâm düşünce sistemini etkilemiştir. Eş'arî'nin ve sonraki dönem Eş'ari düşünürlerin metinlerinde ve geliştirdikleri tabiat felsefesinde cevher, atom ve araz gibi kavramların önemli bir yeri bulunmaktadır. Ekol, bilimsel bilgiye dayalı iman anlayışı, insanın aklı ve özgür iradesiyle gerçekleştirdiği her eyleminden sorumlu olacağı fikri, imamet düşüncesi ve siyasete ilişkin tezleriyle İslâm düşüncesine ve insanlık tarihine önemli katkılar sağlamıştır.