Azerbaycan Kürtleri

A. B. Bukşpan'ın, 1932 yılında Azerbeycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (ASSC) başkenti Bakû'de Rus dilinde basılmış ve şu an nadir nüshaları bulunan "Azerbeycan Kürtleri" isimli bu kitabı, birçok açıdan dikkat çekmekte ve önem arz etmektedir.

Kitap, Azerbeycan'da yerleşik olan Kürtlerin tarihi, ekonomik, sosyal ve siyasal yaşamı hakkında XX. Yüzyılın başlarına ait, çok değerli ve objektif bilgilere yer verdiği gibi; dönemin ideolojik bakış açısından ve siyasal gelişim seyrinde kaynaklı bilinçli-bilinçsiz çarpıtmalardan da fazlasıyla maluldür. Ne var ki, eserin bu çelişkili özü, onun değerini eksiltmemekte, tam tersine geçen asrın ilk on yıllarında, Azerbaycan'da yerleşik olan yüz binlerce Kürdün geçtiği süreçleri ve daha sonraki yıllarda Kürtler dönük gerçekleştirilmesi planlanan politikaların mahiyetini anlamak için önemli bir fırsat sunmaktadır.

Kitap, 1931 yılında Azerbaycan SSC yetkilileri tarafından Azerbaycan'da "yaşayan Kürtlerin kültürel gelişimi konusundaki sorunları öğrenmek amacıyla" oluşturulan ve bu dönemde artık ortadan kaldırılmış Kızıl Kürdistan'ın Kelbecer ve Laçin illerinde ve de Nahçivan Özerk Cumhiriyeti'nde (Gubadlı veZengilan araştırma kapsamına alınmıştır) araştırma inceleme gezisiyürüten bir heyetin notları temelinde kaleme alınmıştır.

İncelemeye, Kızıl Kürdistan'ın (16 Temmuz 1923 -23 Temmuz 1930) ortadan kaldırılmasından bir yıl sonra, yapılan bu uygulamayı "haklı" (!) çıkartmak önyargısı hakimdir. Kürtlerin sayısı ve asimilasyonu konularına değinirlerken, gezi heyetinin ve en başta da onun başkanı A.B. Bukşpan'ın önüne, geziyi düzenleyen Sovyet yönetimi tarafından Kürdistan'ın ortadan kaldırılmasının nedenlerini " sağlam gerçekçelere bağlamak" görevinin konulduğu açıkça görülmektedir. Yazar, genelde SSCB, özelde Azerbaycan yönetiminin yönetiminin Kürtlere dönük asimilasyon politikasını doğal ve olması gereken bir süreç olarak yansıtmakta ve "özel statülü Kürt bölgesinin varlığının gereksizliğini" ispatlamak için adeta tüm çarpıtmaları mubah görmektedir. Sonraki yıllarda Kızıl Kürdistan Kürtlerinin tümden anadillerini unutmasına ve kendi ulusal varlıklarına yabancılaşmasına yol açacak olan asimilasyoncu devlet politikası, sosyalist-enternasyonalist beyanlar altında titizlikle saklanmak istenmiştir.

Tarihi Kürdistan'ın bir uzantısı olan, Kafkasya Kürdistanı'nda kaybolmuş en az yarım milyon Kürt'ün tarihinin aydınlatılmasına yardımcı olacağını umduğumuz bu kitapla birlikte, Kürt halkına ve dostlarına yeni bilgiler sunmanın kıvıncını taşıyoruz.