Bir Meşrutiyet Aydını Ethem Nejat (1887-1921)

Çatırdayan bir imparatorluk ve bu imparatorluğu yıkılmaktan kurtarmak için çabalayan aydınlar… Yakın tarihimizin şekillenmesinde önemli bir dönüm noktası olan II. Meşrutiyet döneminin gölgede kalmış aydınlarından biri de Ethem Nejat. İttihatçılarla olan ilişkilerinden dolayı yurtdışına kaçış, Balkan Savaşları sırasında kısa süreli esaret hayatı, Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinde eğitimci ve idareci olarak görevler ve bu fırtınalı hayatın elim bir şekilde Mustafa Suphi ile birlikte Karadeniz sularında sona ermesi. Başlangıçta Osmanlıcılık ve İslamcılığa sarılan ancak daha sonra Türkçülük akımının etkisine giren Ethem Nejat Bey, 1918 yılından sonra ise sol hareket içerisinde yer alır ve böylece Meşrutiyet dönemi aydınlarının fikri arayışlarını yansıtır. Siyasi, iktisadi ve sosyal konularda kitaplar, makaleler ve hikâyeler kaleme alan Ethem Nejat Bey'in en önemli ilgi sahası ise eğitim olmuştur. Köy Enstitülerinin fikri öncülüğünü yapmasının yanı sıra izciliğin ve terbiye-i bedeniyenin eğitim hayatımıza girmesinde etkin rol oynamıştır. Ziraat ve ticaret eğitimi ile mekteplerde terbiyevi oyunlara, yürüyüşlere ve askeri eğitime büyük önem veren Nejat Bey, İttihat ve Terakki'nin paramiliter gençlik örgütlenmelerinde önemli roller oynamıştır. Özellikle Balkan Savaşlarında uğranılan yenilginin nedenleri üzerine derin analizler yapan Nejat Bey, bunları tartıştıktan sonra çözüm olarak açık havada ve milli geleneklerimize göre düzenlenen bir eğitim modeli önerir. Hayatının en üretken çağında Mustafa Suphi ile tanışması ile başlayan ve TKP içerisinde devam eden süreç 21 Ocak 1921'de Karadeniz'de fail-i meçhul bir cinayete kurban gitmeleriyle son bulur. Mehmet Salih Erkek, Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi.