Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap _{Çeviri-İnceleme - El-Kitabu'l-Muhtasar Fi Hisabi'l-Cebr Ve'l-Mukabele}

Öyle bir kitap ki, kendinden önceki bin yılın tozunu alıp kendinden sonraki bin yıl(lar)a damga ‎vuracak ihtişamı ve enginliğiyle miladın ilk bininci yılın henüz tamamlanmamışken bir dâhinin ‎kalemiyle hayat buluyor. O kalem, tam 1178 yıl sonra bugün hala yazmaya devam ediyor ‎aslında. Biz hala, o kalemin yazdıklarını, yazıyor olduklarını okumaya devam ediyoruz. Ya da ‎belki yeni başlıyoruz… Zira ilginçtir ki, içinde yaşadığımız bu coğrafyanın en önemli ‎şaheserlerinden biri olmasına rağmen, yazılmasının hemen üzerine ve sonra yüzyıllar boyu ‎çeşitli dillere tercüme edilmiş olsa da, dilimize ve kültürümüze bugüne dek kazandırılamamış ‎bir şaheserdir aynı zamanda. Matematiksel hiçbir sembolün yer almadığı bu matematik ‎şaheseri, bugün anlıyoruz ki, kendi dönemi açısından, pek çok ilke imza atmış, çok önemli ‎noktalara temas etmiştir. Bunların en belirgin olanlarından biri, adıyla evrimleşen cebri ‎anlamsal bir zemin üzerine inşa ediyor olmasıdır. Yani sadece kendi cebrini inşa etmiyor ‎Hârizmî, aynı zamanda cebrin semantiğini yapıyor! Semantiği, sentaktik dizgeye önceliyor! ‎Bunun en önemli göstergesi, geometrik modeller üzerinden cebirsel işlemleri yapıyor olmasıdır. ‎Bir diğer önemli göstergesi ise negatif sayıları biliyor, hatta bunlarla işlemleri anlatıyor ‎olmasına rağmen, tıpkı Pisagor'un, kesirleştirilemeyen, düzene ve orana karşı koyan irrasyonel ‎sayılardan kaçması gibi, Hârizmî de negatif sayılardan kaçınmıştır. Semantiğinde negatife alan ‎açamadığından, denklem çözümlerinde negatif kökleri bulmaya yaklaşmamıştır. Amacı, bir ‎geometri işlemini çözmek değil, kurduğu denklemleri ve çözümlerini anlamlandırmaktır. Bu ‎bakımdan, bu kitap yalnızca bir matematik kitabı değil, aynı zamanda mantıksal ve ‎metafiziksel bir perspektif sunan bir felsefe kitabı olarak da okunmalıdır.

Bu çalışma, yalnızca bir çeviri değildir. Hârizmî her ne kadar yöntemi ve sistematiği itibariyle ‎son derece kolay ve anlaşılır bir yol izlemiş olsa da, kitabın dilini daha anlaşılır kılmak ve pek ‎sık karşılaşılmayan bağlantılarına işaret etmek amacıyla dil, felsefe, matematik ve matematik ‎eğitimi açısından önemini ele alan makalelere yer verilmiştir. Bununla birlikte, retorik olarak ‎anlaşılması güç matematiksel ifadelerin izah ve sembolik gösterimleri de yer almaktadır. Öte ‎yandan, Hârizmî'nin teorik matematiğinin ardından sunduğu “Vasiyetler Kitabı”, içerdiği ‎örnekler bakımından hem tarihsel bir vesika hem de İslam Hukuku açısından zengin bir kaynak ‎niteliğindedir.