Çözdüm Dünyanın Bütün Müşkillerini _{Şairlerin Sözlerindeki Zorlukların İzahı Hakkında Cevahiru'l-Esrar Dördüncü Bölüm}

Çözdüm Dünyanın Bütün Müşkillerini, Şeyh Azeri-i Tusi'nin Cevahiru'l-Esrar adlı eserinin dördüncü bölümünün Türkçeye çevirisi olup, şairi bilinen ve bilinmeyen meşhur kaside, gazel, kıt'a, mesnevi ve rubailerde anlaşılmasında güçlük olan beyitlerin izahlarını, bazı muamma ve bilmecelerin açıklamalarını içermektedir.

Şeyh Azeri yazdığı şiirlerle kısa sürede şehzade saraylarında itibar kazanıp önemli şairlerden olmasına rağmen, dünya işleri ile pek ilgilenmemiş, daha çok ibadete yönelmiş, bir müddet sonra da dervişlik yoluna adım atmıştır. Hocası Şeyh Muhyiddîn'in ölümünden sonra da dönemin âriflerinden olan Şâh Ni‘metullâh-i Velî'den dersler almış ve ona intisap etmiştir.

Dört bölümden oluşan ve Fars edebiyatının edebî metin şerhi türünde önemli bir yere sahip olan Cevahiru'l-Esrâr'ın dördüncü ve en geniş bölümünü farklı şairlere ait yüzü aşkın beytin şerhi oluşturmaktadır ve şairlerin sözlerindeki zorlukları açıklayan on bölümden meydana gelmektedir. Müellif önce beyti aktarmış, ardından da beyitte açıklanması gereken kelimelerin lugat manasını verip, beyit içerisinde ki anlamını açıklamıştır. Arapça metinlerin de bulunduğu eserde, şerh edilen beyitlere uygun ayet ve hadislerden de alıntı yapılmıştır.

Beyit içerisinde kullanılan edebi sanatlara dikkat çekerek, beyitte peygamber veya mübarek zatlara telmih yapılmış, onlara ait kıssalar bazen uzun uzadıya bazen kısaca anlatılmıştır. Açıklanan beyitlerde o dönemin geleneklerini andıran söz ya da kelime olursa o gelenekler üzerinde durulmuştur. Müellif zaman zaman okuyucuya astronomi, coğrafya, tarih… gibi ansiklopedik bilgiler de vermiştir.

Çözdüm Dünyanın Bütün Müşkillerini, 14. yüzyılda yaşamış İranlı şair, arif ve şarih Şeyh Azeri'nin şiir ve şairliğe dair değerlendirmelerini ve yazıldığı dönemde şiir üzerine farklı görüşleri ihtiva etmesi, aynı zamanda Fars edebiyatında şerh geleneğinin örneklerinden olması bakımından önemli bir eser olarak Büyüyenay kitaplığına katılıyor.