Dönmeler Adeti

Dönmelik (Sabataycılık), 1666 yılında İzmir Yahudileri arasında ortaya çıkarak, “Beklenen Kurtarıcı Mesih” olduğunu iddia eden ve Musevîlik'te bazı değişiklikler yapan Haham Sabatay Sevi'nin (1626-1675) başlattığı dini bir harekettir.

Bir zaman sonra mecbur kalarak Müslüman olan Sevi gibi, onun yolundan gidenler de, görünüşte Müslümanlığı kabul etmişler, ancak gerçekte bambaşka bir inanç ve ibadet sistemine göre gizli bir hayatı sürdürmüşlerdir. Bu zümrenin, onlara mahsus bir terim halini alan “Dönme” ifadesi ile tanımlanmalarının sebebi de bu samimiyetsizlik ve gizlilik olmuştur.

Zaman içinde güçlenerek ve teşkilatlanarak devam eden bu hareketin mensupları, son 350 yıllık Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti devirlerinde, her sahada önemli roller oynamışlardır.

Bugün dünyanın birçok merkezinde bulunan Dönme zümreleri ile bunların inanç ve adetleri hakkında son yıllarda dikkate değer araştırmalar yapılmaktadır. Bu arada, Osmanlı toplumunun Dönmeler hakkındaki bilgisine ve düşüncelerine dair, şimdiye kadar, elimizde ciddi bir eser bulunmuyordu.

Zamanının tanınmış yazarlarından olan Ahmed Safi Bey (1851-1926), Selanik'te Ordu Başkatibi olarak vazife gördüğü 1879 yılında, bu şehirde kalabalık olarak yaşamakta bulunan Dönmeler hakkında bir araştırma yapmıştır. Yazarın 18 cilt ve 3350 sayfa tutan ve elyazısı ile mevcut bulunan notları arasında kayıtlı olan bu araştırma, yazdıklarını yayınlamayı düşünmeyen bir aydının, tarafsız ve garazsız gözlemlerinden ibaret bulunmakta ve bu sebeple de çok önemli bir belge teşkil etmektedir. Bu eser halen Dönmeler hakkında, Türkiye'de ve Türkçede bulunmuş en eski kaynaktır.

Yazarının “Dönmeler Adeti” adını verdiği bu önemli araştırma, eski yazılı aslı, çeviri yazısı ve sadeleştirilmiş metni ile, bir belge olarak, ilk defa yayınlanmaktadır. Bu değerli eserin, tarihe ve sosyal araştırmalara meraklı okurlarımız tarafından hak ettiği ilgiyi göreceğine inanıyoruz.