İmam Muhammed'in Usul Anlayışı

İslam hukuk tarihinin en önemli asırlarından olan hicri ikinci (miladi sekizinci) asrın önde gelen şahsiyetlerinden biri olan İmam Muhammed (v. 189/805) fıkıh tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü o, şu anki bilgilerimize ve yaygın kabule göre orijinal bir tarzda telif ettiği eserleriyle bir çığır açarak fıkhın bugünkü yazım sistematiğini almasına öncülük yapmış ve kendisinden sonra gelenlere de büyük ölçüde etki etmiştir.

İmam Muhammed, devletler hukuku ve ekonomik faaliyetler (kazanç yolları) konusunda ilk kapsamlı eseri yazmış, günümüz müslümanlarının çoğunluğunun tabi olduğu Hanefî ekolünün görüşlerini nakletmiş ve önde gelen bir imamı olmuştur. Ayrıca iki önemli ekolün imamı olan İmam Şafiî'nin (v. 204/820) doğrudan, İmam Ahmed b. Hanbel'in (v. 241/855) ise dolaylı hocası olması, bir fakih olarak önemini daha da artırmaktadır.

Doç. Dr. Aydın Taş kaleme aldığı ve Nizamiye Akademi Yayınları'ndan çıkan İmam Muhammed'in Usul Anlayışı adlı bu çalışmada, İslam hukuku açısından mühim bir köşe taşı olan İmam Muhammed'in fıkıh usulü anlayışını, kendi eserlerinden hareketle ortaya koymaya çalışıyor.

Eser, giriş ve dört bölümden oluşmakta. Birinci bölümde, İmam Muhammed'in kişisel ve ilmi hayatı ele alınmış. İkinci bölümde, İmam Muhammed'in fıkhi çözümlerinde başvurduğu delillerden kitap, sünnet, şer‘u men kablena, icma, sahabi sözü ve örf ayrı ayrı ele alınmakta. Üçüncü bölümde, İmam Muhammed'in ictihad yöntemi ortaya koymaya çalışılıyor. Bunu yaparken onun, ictihadın tanımı, şartı, değeri, ictihadda hata ve isabet problemine dair görüşleri, naslardan hüküm çıkarmada dikkate aldığı lafzi ve aklî prensipler ile tearuz eden deliller arasındaki tercih kriterleri ortaya koyulmaya gayret edilmiş. Dördüncü bölümde ise, Hanefî ekolünün İmam Muhammed'e kadarki tarihi çizgisi hakkında bilgi veriliyor.